...άμα ξυπνήσουν κάποτε οι λαοί...

   Ο Άτταλος Γ', επονομαζόμενος «Φιλομήτωρ Ευεργέτης», γεννήθηκε το 171 π.Χ. Διαδέχτηκε τον Άτταλο Β'. Κατά την πεντάχρονη βασιλεία του ασχολούνταν μόνο με την κηπουρική και τη βοτανολογία. Πάθος του ήταν η παρασκευή δηλητηρίων και αντιδότων τους. Το κράτος διοικούσαν φίλοι του πατέρα του, οι οποίοι, όμως, δολοφονούνταν κατά διαταγή του. Πριν τον αιφνίδιο θάνατό του (133 π.Χ.) με διαθήκη του παραχώρησε στη Ρώμη το βασίλειο της Περγάμου με όλους τους θησαυρούς της (ο Τιβέριος Γράκχος χρησιμοποίησε το θησαυροφυλάκιο του Αττάλου για την αποπληρωμή των ρωμαϊκών αγροτικών χρεών) - και της Βιβλιοθήκης, που μεταφέρθηκε στη Ρώμη.

    Ο Αριστόνικος (άγνωστο πότε γεννήθηκε, πέθανε το 129/128, ή το 126 π.Χ.) αμέσως μετά το θάνατο του Αττάλου Γ', κατήγγειλε ως πλαστή τη διαθήκη του με την οποία παραχώρησε την Πέργαμο στη Ρώμη. Συγκέντρωσε λαϊκές δυνάμεις και δούλους στα παράλια της Μ. Ασίας και πολέμησε τους Ρωμαίους. Ίδρυσε κράτος που δεν αναγνωρίστηκε (του έδωσε το όνομα «Ηλιόπολις») και εξέδωσε μάλιστα και νόμισμα. Επεδίωκε την δημιουργία ενός κράτους κοινωνικής δικαιοσύνης και ισοτιμίας. Το 130 π.Χ., και με άλλες ενισχύσεις από τη Μ. Ασία, ο Ρωμαίος ύπατος Μάρκος Περπέρνας, ο «Ασιατικός», με αιφνιδιαστική επίθεση νίκησε τον Αριστόνικο και αυτοανακηρύχθηκε βασιλιάς της Περγάμου, με το όνομα Άτταλος Δ' .

    

                                     Άτταλος ο Τρίτος – θεατρικό έργο του Κ. Βάρναλη

    Στη πρώτη σκηνή με τίτλο «Πρόλογος» του «Αττάλου Γ'», που ο Βάρναλης το χαρακτήριζε «Δράμα σε πράξεις τρεις» εμφανίζονται τρεις αλυσοδεμένοι δούλοι, οι «Υπόψυχρης», «Χωρατατζής», «Γραμματιζούμενος», καθώς και ο «Επιστάτης» (με βούρδουλα) και «ο Περίεργος» (σπιούνος και δουλέμπορος). Ο πρόλογος εκτυλίσσεται στην Ακρόπολη της Περγάμου, όπου θα τοποθετηθεί άγαλμα ενός Ρωμαίου άρχοντα, «αφέντη» της Περγάμου. Στον πρόλογο του έργου οι τρεις δούλοι («Υποψιάρης», «Χωρατατζής», «Γραμματιζούμενος») τραγουδώντας αναρωτιούνται:

 «Ποιος θα μας σώσει; Ανατολή για Δύση; / Ποιος Έλληνας ή Βάρβαρος θεός; / Μπροστά καινούργιος κόσμος θα βαδίσει, / για πίσου θα γυρίζει ο παλαιός;».

     Αλλά στο φινάλε του έργου στο παραπάνω τραγούδι των σκλάβων ένα άλλο πρόσωπο του έργου, ο τρελο-φιλόσοφος (προσωπείο του Βάρναλη), απαντά:

«Δε θα μας σώσει Ανατολή για Δύση, / μηδ' Έλληνες ή Βάρβαροι θεοί. / Μπροστά καινούργιος κόσμος θα βαδίσει / άμα ξυπνήσουν κάποτε οι λαοί».

   Μέσα από το έργο αυτό ο Βάρναλης στοχεύει στην αποδοκιμασία και στον καυτηριασμό της εθνικής υποτέλειας και του ιμπεριαλισμού, στην καταδίκη των εκμεταλλευτών του λαού και των ξένων εξουσιαστών.
     [Αλλώστε, ο Βάρναλης είναι ξεκάθαρος μέσα στην ποίησή του. Ο φόβος είναι εκείνος που κρατάει αιχμάλωτους τους ανθρώπους στις αλυσίδες της τυραννίας
 

«Όταν πεθαίνει βασιλιάς, μη χαίρεσαι λαουτζίκο/ Μη λες πως θάν’ καλύτερος ο νυν από τον τέως/

Πως θάναι το λυκόπουλο καλύτερο απ’ τον λύκο/ Τότε μονάχα να χαρείς: αν θάναι ο τελευταίος»

«Δειλοί μοιραίοι κι άβουλοι αντάμα,/ προσμένουμε ίσως κάποιο θάμα.» ]

   Το έργο ξεκίνησε να γράφεται τα εμφυλιακά χρόνια (αγγλοκρατία) και ολοκληρώνεται στις 10 Σεπτεμβρίου 1968. Το έργο έχοντας τον τίτλο «Άτταλος ο Τρίτος» εκδίδεται από τις εκδόσεις «Κέδρος» το Δεκέμβρη του 1971 και κυκλοφορεί αρχές του 1972. Η Χούντα το απαγορεύει. Άλλωστε η Χούντα ως άλλος Άτταλος Γ’ φρόντισε να παραδώσει την Ελλάδα στους Αμερικάνους, οι οποίοι ανέλαβαν τον ρόλο του Αττάλου Δ’…